Czwarta świeca w wieńcu adwentowym jest nazywana świecą Aniołów lub świecą Miłości. Kim są anioły i jaka jest ich rola? Aha i czy w ogóle istnieją ? Anioł to istota duchowa, czysta dusza, bez balastu ciała. To posłaniec Boga, pośrednik, herold, bliski i czuły towarzysz człowieka. Teologia w swej nauce zwanej angelologią mówi, że anioły jako stworzenia czysto duchowe posiadają rozum i wolę, są bytami osobowymi i nieśmiertelnymi.
Aniołowie ze Świętej Księgi
W tradycji żydowskiej mowa jest o czterech archaniołach: Urielu, Rafale, Michale i Gabrielu. W Koranie wspomina się czterech archaniołów, a dwóch nazywa z imienia – Gabriel i Michał. W Biblii wspomina się imiona trzech archaniołów: Gabriela, Michała i Rafała.
Biblia mówi do nas o obecności Aniołów wiele razy – Bóg stawia aniołów na straży wrót raju (Rdz 3, 24), aniołowie nawiedzają Abrahama (Rdz 16, 9), a następnie powstrzymuje go przed zabiciem jego syna Izaaka (Rdz 22, 11), aniołowie wyprowadzają Lota i jego córki z pożaru Sodomy (Rdz 19, 1), Jakub widzi we śnie drabinę pełną aniołów zstępujących i wstępujących w kierunkach niebo – ziemia (Rdz 28), anioł wiedzie naród wybrany do ziemi obiecanej (Wj 14, 19), anioł ratuje od śmierci młodzieńców w piecu ognistym (Dn 3, 49-50), a Daniela od pożarcia przez lwy (Dn 6, 22), karze dotkliwą chłostą Heliodora w świątyni za świętokradztwo (2 Mch 3, 7-35), aniołowie wspierają wojska Izraela w bitwie z Syryjczykami (2 Mch 10, 6-29).
W Nowym Testamencie wielokrotnie występują aniołowie – Archanioł Gabriel zwiastuje Zachariaszowi narodzenie Jana Chrzciciela (Łk 1, 11), a Maryi Pannie poczęcie Syna Bożego (Łk 1, 28), aniołowie śpiewają przy Jego narodzinach i sprowadzają pasterzy do stajenki (Łk 2, 13), ostrzegają Mędrców ze Wschodu przed Herodem (Mt 2, 12-13). Anioł wyjaśnia Józefowi tajemnicę wcielenia (Mt 1, 20) i daje Świętej Rodzinie znak ucieczki do Egiptu. To aniołowie służą Jezusowi w czasie 40 dni kuszenia (Mt 4, 11), anioł pociesza Go przed męką w Ogrodzie Oliwnym (Łk 22,43), przy grobie Jezusa aniołowie obwieszczą Jego zmartwychwstanie (Łk 28, 2), a przy wniebowstąpieniu zapowiadają Jego powtórne przyjście w chwale (Dz 1, 10). Anioł Pański wybawia Apostołów z więzienia (Dz 4, 17-25), przyprowadza diakona Filipa na drogę w kierunku Gazy (Dz 8,26), ratuje św. Piotra z więzienia od niechybnej śmierci (Dz 12,1-17). Sam Chrystus mówi: „Powiadam wam, radość powstaje u aniołów Bożych z jednego grzesznika, który się nawraca” (Łk 15, 10).
Anioł w kulturze
Anioły od wieków fascynowały ludzi, są obecne w kulturze europejskiej głębiej niż sami mamy tego świadomość. Powstały na ich temat dzieła i dysputy teologiczne, niezliczona ilość dzieł plastycznych, pisarskich, teatru i kina, libretta operowe i opus muzyczne. Nie dość wymienić twórców wizerunków anielskich od średniowiecza – Michała Anioła, Rafaella, Cimabue, Giotto, oraz Dante Alighieri, przez renesans Botticellego, Lippich i sztukę baroku, w której przybrały m. in. za sprawą pędzla Rembrandta, popularny typ dziecięcy o „rubensowskich kształtach”- putta. W wieku XIX niezwykłe przedstawienia aniołów zaproponowali w ilustracji – Gustaw Dory – podkreślając nieziemskość aniołów, ich kosmiczność oraz malarstwie i rysunku William Blake, zwany Mad Blake, który przenosi je w świat nierzeczywisty.
Sztuka XX wieku podjęła próbę zerwania z tradycyjnymi środkami wyrazu. Wiele wizerunków zaskakuje, próbuje „przedstawiać to, czego nie da się przedstawić, jako właśnie nie dające się zobrazować”, np. technika przemalowywania. Resztki anioła to obraz anioła, którego trudno dostrzec, gdyż został zamalowany na czarno mocnymi pociągnięciami pędzla lub powieszenie na gwoździu została białej szaty.
Przychodzi mi do głowy Angelus Novus Paula Klee oraz inne np.: Anioł jeszcze szkaradny, Anioł jeszcze żeński. Przedstawienia genialnych aniołów, na które człowiek musi patrzeć jako dziecko, albo dojrzeć do nich jako dorosły, to anioły na obrazach Marca Chagalla.
Sama Hannah Arendt napisała książkę o Walterze Benjaminie umieszczając w centrum koncepcję Anioła Historii, pojmowanego jako fr.: flâneur – włóczęga, spacerowicz, próżniak czyli współczesny nam outsider.
Zbigniew Herbert stworzył własną hierarchę i charakterystyki aniołów.
„…Szemkel
jest czarny i nerwowy
i był wielokrotnie karany
za przemyt grzeszników
między otchłanią
a niebem…”
Zbigniew Herbert, Siódmy anioł**
Dwa przykłady z popkultury przywołam – filmy z czasów, w których wyrosłam. Jeden to Miasto aniołów ang. City of Angels z 1998 r. w reż. Brada Silberlinga z fenomenalnym Nicholasem Cage w jednej z ról głównych oraz Zakochany Anioł z 2005 r. w reż. Artura Więcka „Baron” z Krzysztofem Globiszem. Oba warte obejrzenia, przedstawiają anioła w ludzkiej skórze.
Powrót aniołów
Ilu ludzi daje świadectwo istnienia anioła jako realnej, konkretnej obecności w swoim życiu? – nie zliczymy. Czy to są nieszkodliwi szaleńcy, którzy mówią o tym czego nie ma? Czy może ludzie, którzy wierzą w obecność wykraczającą poza naszą, widzialną? Spotkałem anioła. Mój ty mały aniołku. Masz dobrego anioła stróża. Niech cię anioł skrzydłami otoczy. – do dziś słyszymy takie zdania w sytuacjach, w których wydarzyło się coś niewytłumaczalnego rozumem.
Jeśli wierzysz życie po życiu, to skłonny jesteś przyjąć hipotezę, że taki anioł istnieje, bo niby czemu nie miałby istnieć. Trochę na zasadzie słynnego zakładu Pascala o istnienie Boga. W końcu ludzie wierzą w niezwykłe zjawiska jak: intuicja, podświadomość, UFO. Wiara jest wpisana w naszą naturę. Nasz duch, by przetrwał, musi się czymś karmić.
Ludzie mają w sobie coś anielskiego, co nas uskrzydla – wyobraźnię. Ona pokazuje nam, że istnieją miejsca, które wykraczają poza zwyczajne ludzkie doświadczenie. Ale i anioły mają w sobie coś ludzkiego – jako byty duchowe i nieśmiertelne, zostały obdarzone rozumem i wolnością. Czujemy wręcz powiew tej ostatniej, myśląc o ich skrzydłach.
Głos anioła
Zazdroszczę aniołom tej lekkości istnienia, życia w istotnym napięciu pomiędzy Dobrem a Złem, którego nikt i nic im nie zasłania.
Do anioła czy anielicy mi daleko, jestem wszak istotą ziemską, kobietą z krwi i kości. O duszy unoszącej się lekko nad ziemią. Gdybym była aniołem nie mogłabym kobietą być i to by w istotny sposób ograniczało moje spektrum 😉 O herbertowskim Szemkelu myślę ze wzruszeniem, że to właśnie mój Anioł. Temat jest mi bliski od czasów studiów, gdy napisałam pracę o kulcie na moich rodzinnych terenach Michała Archanioła, którego imię Mi-ka-el znaczy któż jak Bóg i który z woli Boga miał moc zwyciężyć Zło.
Aniołowie nam śpiewają tej niedzieli, że cały świat i my – ludzie zostaliśmy utkani z Miłości. Że ta miłość – naga, krucha leży i czeka na nas.
Od nas zależy ile z tej pieśni do nas dotrze, ile przepłynie nam zaledwie przez uszy, ile nas poruszy, a ile w nas osiądzie i zakiełkuje pokojem i radością.
–––
*Hannah Arendt, Walter Benjamin. 1892-1940, tłum. Andrzej Kopacki, posłowie Ewa Rzanna, słowo/obraz terytoria, Gdańsk 2007.
** Zbigniew Herbert, Siódmy anioł, z tomu Hermes, pies i gwiazda, wyd. I, Warszawa, 1957.
Tu przeczytasz moje refleksje o znaczeniu pierwszej, drugiej i trzeciej świecy adwentowej.
Rubbestadneset, 22.12.2019
Wszystkie prawa zastrzeżone
